In het familierecht is van belang om te weten wie als ouders van een kind worden aangemerkt. Immers, de ouders van een kind en het kind zelf hebben een aantal belangrijke rechten en plichten jegens elkaar. Bijvoorbeeld het recht op omgang en de plicht het kind financieel te onderhouden. Verder zijn er onder meer erfrechtelijke gevolgen, alsook spelen fiscale aspecten een rol. Ook binnen het sociaal zekerheidsrecht, straf(proces)recht of bijvoorbeeld bij immigratie is van belang te weten wie als ouders van een kind worden aangemerkt. 

Afstamming

Het afstammingsrecht schrijft dwingendrechtelijk voor wie de juridische ouders van een kind zijn. Door afstamming ontstaat een familierechtelijke betrekking tussen het kind, zijn ouders en diens bloedverwanten. Vestigen van afstamming vindt in hoofdlijnen plaats via geboorte uit de moeder, via geboorte tijdens het huwelijk of geregistreerd partnerschap, door erkenning, door gerechtelijke vaststelling van het ouderschap en tot slot door adoptie. Andersom eindigt afstamming door ontkenning ouderschap, vernietiging van erkenning en de herroeping van adoptie.

Wie zijn de (juridische) ouders van een kind?

Als gesproken wordt over “ouders” wordt veelal bedoeld de “juridische” ouders. Dit zijn die personen die de wet ziet als ouders, en aan wie alle rechten en plichten toekomen die in de wet staan. Het kind kan (onder het huidige recht) maximaal twee juridische ouders hebben.

Meerouderschap, waarbij een kind meer dan twee ouders heeft, is vooralsnog niet mogelijk. Ook wanneer meer dan twee mensen zich als ouders van een kind gedragen (bijvoorbeeld wanneer een homostel met een goede vriendin een kind krijgt), worden slechts twee mensen als ouders aangemerkt. In het regeerakkoord van 2017 is wel aangegeven dat de mogelijkheid van het meerouderschap wordt onderzocht.

Goed en duidelijk: er bestaat een verschil tussen de juridische ouders en de biologische ouders. De biologische ouders hebben een genetische band met het kind, maar hoeven niet in alle gevallen de juridische ouders te zijn.

Ter illustratie: een echtpaar krijgt met behulp van een zaaddonor een kind. Hoewel de man binnen het echtpaar hier niet de biologische vader van het kind is, is hij wel de juridische vader.

Wie is de juridische moeder?

De vrouw die het kind heeft gebaard is de juridische moeder. Hierbij maakt het verder niet uit of de vrouw ook de biologische moeder is. Zo is ook een draagmoeder de juridische moeder.

Een draagmoeder is meestal op geen enkele manier genetisch met het kind verbonden en heeft ook niet de wens het kind op te voeden. Bij de geboorte wordt zij echter wel als juridische moeder gezien. De band tussen de draagmoeder en het kind die wordt opgebouwd tijdens negen maanden zwangerschap wordt zwaarder gewogen dan een genetische band tussen de wensmoeder en het kind.  Pas na de geboorte kan de draagmoeder afstand doen van het kind.

Wie is de juridische vader?

De man die getrouwd is of een geregistreerd partnerschap heeft met de moeder op het moment dat het kind geboren wordt is de juridische vader van het kind. De vraag of de man ook de biologische vader is van het geboren kind is voor het vestigen van de afstamming en het kwalificeren van de man als juridische vader niet van belang.

De man die niet getrouwd is of een geregistreerd partnerschap heeft met de moeder kan op twee manieren als juridische vader worden aangemerkt. De man kan het kind erkennen of het vaderschap van de man kan gerechtelijk worden vastgesteld.

Duomoeder

De vrouw die getrouwd is of een geregistreerd partnerschap heeft met de moeder op het moment dat het kind geboren wordt is de juridische moeder van het kind. In de wet wordt hier de term “duomoeder” gebruikt.

Let op! De duomoeder wordt alleen automatisch aangemerkt als juridische moeder als gebruik is gemaakt van een onbekende donor. Als geen gebruik is gemaakt van een onbekende donor, maar bijvoorbeeld gebruik is gemaakt van het zaad van een goede vriend, moet de duomoeder eerst het kind erkennen.

Erkenning van het kind

Door erkenning wordt een vader of duomoeder de juridische ouder van het kind. Dit is bijvoorbeeld noodzakelijk wanneer de vader of duomoeder niet getrouwd is of geen geregistreerd partnerschap heeft met de moeder bij geboorte van het kind. Een vader of duomoeder kan het kind alleen erkennen met toestemming van de moeder. Erkenning is niet mogelijk als het kind al twee juridische ouders heeft.

Let op! Als sprake is van een kind van 12 jaar of ouder is (naast de toestemming van de moeder) ook voorafgaande schriftelijke toestemming van het kind nodig.

In de meeste gevallen wordt het kind erkend op het moment van aangifte van de geboorte. Een kind kan echter ook worden erkend vóór de geboorte, of juist langere tijd daarna. De erkenning heeft geen terugwerkende kracht. Het erkennen van een kind geschiedt bij akte van erkenning opgemaakt door de ambtenaar van de burgerlijke stand.  Erkenning kan ook via een notariële akte, maar dat is uitzonderlijk en niet gratis.

Vervangende toestemming voor erkenning

Als de moeder en/of het kind van 12 jaar en ouder geen toestemming geeft, moet (via een advocaat) om vervangende toestemming worden gevraagd aan de rechter. Een verzoek om vervangende toestemming kan alleen worden ingediend door de verwekker van het kind of de biologische vader die in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staat (zaaddonor). Met de vervangende toestemming van de rechter kan vervolgens het kind alsnog erkend worden bij de burgerlijke stand.

De verwekker van een kind kan zowel mannelijk als vrouwelijk zijn. Een vader wordt als verwekker van een kind gezien als hij de biologische vader is. Hiervoor wordt soms een DNA-test gedaan. Een duomoeder wordt als verwekker van een kind gezien als zij heeft ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben. Bijvoorbeeld als zij heeft ingestemd met het gebruik van een zaaddonor.

Het verzoek tot vervangende toestemming wordt meestal toegewezen, tenzij dit de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind schaadt of dat de evenwichtige sociaalpsychologische en emotionele ontwikkeling van het kind in het gedrang komt. Uit rechtspraak blijkt dat alleen in extreme gevallen de toestemming wordt geweigerd.

Gerechtelijke vaststelling vaderschap

Het kan zijn dat de vader of duomoeder van uw kind weigert het kind te erkennen. Als u toch wilt dat een familierechtelijke band ontstaat tussen uw kind en de vader of duomoeder kunt u het ouderschap door de rechter laten vaststellen. Niet alleen de moeder, maar ook het kind kan (via een advocaat) een verzoek tot vaststelling ouderschap indienen.

Net als bij de vervangende toestemming voor erkenning geldt hier dat voor de vaststelling van vaderschap vereist is dat de vader de biologische vader is. Voor de vaststelling van het ouderschap van een duomoeder geldt dat zij moet hebben ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben.

Ontkenning vaderschap

In uitzonderlijke situaties kan het voorkomen dat iemand erachter komt dat hij niet de biologische vader van zijn kind is. In dat geval kan het vaderschap van kind ontkend worden. Heeft  erkenning van het kind plaatsgevonden dan dient deze erkenning te worden vernietigd en hoeft niet (daarbovenop) het vaderschap te worden ontkend.

In beide gevallen moet een dergelijk verzoek (door een advocaat) bij de rechter worden ingediend. Ook de moeder en het kind zelf kunnen een dergelijk verzoek indienen. Als onderdeel van deze procedure zal vrijwel altijd een DNA-test worden gedaan.

Een schematisch overzicht van het juridisch ouderschap

 

Welke situatie is van toepassing? Wie zijn de juridische ouders? Hoe worden zij de juridische ouders?
Alleenstaande moeder De moeder

De biologische vader

Automatisch

Door middel van erkenning of gerechtelijke vaststelling vaderschap

Ouders zijn getrouwd of hebben een geregistreerd partnerschap De moeder

De vader

Automatisch

Automatisch

De moeder is getrouwd met iemand anders dan de vader De moeder

De stiefvader

Automatisch

Automatisch

Ouders wonen ongehuwd samen De moeder

De vader

Automatisch

Door middel van erkenning

Twee vrouwen zijn getrouwd of hebben een geregistreerd partnerschap De moeder

De duomoeder

Automatisch

Automatisch

Twee vrouwen wonen ongehuwd samen De moeder

De duomoeder

Automatisch

Door middel van erkenning

Twee mannen zijn getrouwd of hebben een geregistreerd partnerschap De draagmoeder

De vader

De duovader

Automatisch

Door middel van erkenning of adoptie

Door middel van adoptie

 

Meer informatie

Wilt u advies over deze onderwerpen of heeft u ondersteuning nodig? Neem dan rechtstreeks en vrijblijvend contact op met Thomas Christoph, advocaat Familierecht. Mail hiervoor naar: christoph@honoreadvocaten.nl, of bel: 030 214 51 50.